Yeni yıla girmemize çok az kaldı. Pek çok insan yeni yıla farklı ülkelerde girecek. Yeni yıla Japonya’da girecek olan yabancılar ve özellikle Japonya’ya ilk kez gelen insanlar için bazı adetlerin anlaşılması zor olabiliyor. Bu yazı Japon yeni yıl adetlerini merak eden yabancılar için açıklayıcı bir rehber niteliğindedir.
Yılbaşı veya Oshogatsu, Japonya’daki en önemli tatil dönemlerinden biridir ve bir birinden farklı pek çok etkinlik içerir. Eğer bir Japon arkadaşınız tarafından yeni yıl etkinliklerine davet edilirseniz değişik ve ilginç pek çok etkinliğe katılma şansınız olacak.
Japonya’daki yeni yıl adetlerini daha rahat anlayabilmek adına iște yeni yıl kutlama rehberi;
1- Yeni Yıl Arefesi – Omisoka (大晦日)
Omisoka, yeni yıldan bir önceki gün anlamına gelen, dilimizde ‘arefe’ diyebileceğimiz Japonca bir ifadedir. Yeni yıla yenilenmiş ferah bir zihinle girmek için aileler çocuklarıyla bir araya gelirler ve tüm evi dip köşe temizlerler. Bu büyük temizlik osoji olarak adlandırılır. İnsanlar eski yılın son günlerini osechi ryori yani yılbaşına özel süslemeler ve kutlamalar için hazırlık yaparak geçirirler. Yılın bu zamanında pek çok kişi memleketine gittiğinden her zaman hareketli ve yoğun bir atmosfere sahip olan Tokyo’yu boş ve sessiz bulmak size ilginç gelebilir.
2- Joya no Kane ( 除夜の鐘)
31 Aralık gecesi saatler 12’ye yaklaşırken huzurun ve sakinliğin hükmettiği havanın yaklaşık 1-2 saat boyunca çan sesleriyle uğuldadığını şahit olacaksınız. Bu Budist geleneği Joya no Kane olarak adlandırılır ve Japonya’daki tüm Budist tapınakları için yılın en önemli ritüellerinden biridir. Japonya’nın neresinde olursanız olun hemen hemen tüm yerleşim yerlerinde tapınak ve mabet olduğu için bu çanların kulak çınlatan seslerini duymaktan kaçamayacaksınız.
Çanlar tam 108 kez çalar. Peki bu çanların tam olarak neden 108 kez çaldığını biliyor musunuz? Budizm’de insanların Bonnou olarak tabir edilen öfke, taraftarlık ve kıskançlık gibi toplam 108 farklı dünyevi arzu ve duyguyla lanetlendiğine inanılır. Çanların her bir çalışı sizi benliğinize sıkıntı veren Bonnou’lardan kurtarır.
Kanji Jo [除] ” eskiyi atıp yeniyle devam etmek”, Ya 夜 ‘gece’ ‘ anlamlarına gelmektedir. Yani eski benliğinizi geride bırakmak ve temiz bir zihinle yeni kararlar alarak yeni yıla başlamak için yeni yıl gecesi mükemmel bir gecedir. Çanların 108. çalışını duyduğunuz anda size sıkıntı veren tüm problemlerinizden arınmış olup tazelenmiş bir şekilde yeni yıla başlamaya hazırsınız demektir.
3- Toshikoshi-soba [年越し蕎麦]
Yılbaşı gecesi soba (Japon noodle) yeme geleneğinin Edo döneminde (1603- 1868) yaygın hale geldiği söylenir. Soba yapılırken hamur gerilir, uzun ve ince biçimde kesilir, bunun uzun ve sağlıklı bir hayatı temsil ettiğine inanılır. Soba diğer noodle türlerine göre daha kolay kesilebiliyor, bu da eski yılın tüm talihsizliklerini kolayca kesip atabildiğiniz ve yeni yıla tazelenmiş bir şekilde girebilme şansınızı simgeliyor.
4- Kadomatsu [門松]
Yılın son günlerinden yeni yılın ilk bir kaç gününe kadar Japon evlerinin ve iş yerlerinin önünde çam, bambu ve erik (ume) ağaçlarından yapılmış yeşil süslemeleri görebilirsiniz. Bu süslemelerin adı kadomatsu’dur ve Noel’in hemen ardından 7 Ocak’a kadar olan süre boyunca tüm ev halkı ve evde yaşayanların ataları adına bolluk ve bereket getirmesi için toshigami-sama (tanrı) bu süslemelerde misafir edilir. Çam, bambu ve erik ağaçları sırasıyla uzun ömürlülük, refah ve kuvveti simgeler.
5- Kagami – mochi [鏡もち]
Kagami-mochi, “ayna pirinç keki” geleneksel Japon Yeni Yıl dekorasyonudur. Fakat aynayla hiç bir alakası olmamasına rağmen bu kekin neden’ ‘ayna pirinç keki’ ‘olarak isimlendirildiğini merak ediyor olabilirsiniz. Uzun zaman önce Japonya’da kullanılan aynaların şekli yuvarlaktı ve Shinto ayinlerinde sıklıkla kullanılırlardı. Tanrıların aynaların içinde yaşadığına inanıldığından, yeni yılı tanrılarla birlikte kutlayabilmek için pirinç keklere (mochi) antik aynalar gibi yuvarlak şekil verilir.
Pirinç kekin üzerinde bir çeșit portakal olan daidai bulunur. (Artık çoğunlukla daidai yerine mikan kullanılıyor.) Farklı bir kanji ile yazıldığında ”代々” “nesiller boyunca” anlamına gelir ve gelecek nesillerin refahının dilenmesi anlamına gelir.
Shimekazari [しめ飾り ] ya da sicim, kağıt şeritler ve mikandan yapılan yeni yıl çelenkleri ev ve iș yerlerine asılan yaygın dekorasyonlardandır.
6- Yılbașı Günü (1 Ocak) – Ganjitsu [元日]
Aynı gibi görünen fakat aslında farklı anlamlara sahip olan iki kelime ganjitsu [元日] ve gantan [元旦] size biraz kafa karıştırıcı gelebilir. Bu iki kelime arasındaki farkı Japon arkadaşlarınıza sorduğunuzda bile size muhtemelen “bunu daha önce hiç düşünmemiştim… aynı anlama gelmiyorlar mı” diyeceklerdir.
Ganjitsu yeni yılın ilk gününün 24 saatinin tamamını kastederken guntan sadece yeni yılın ilk gününün sabahı anlamına gelir. Kelimedeki ikinci kanji ”旦” ufukta yükselen güneş yani gün doğumu anlamına gelmektedir.
Ganjitsu, Japon aileler için oldukça yoğun geçen bir gündür. Akrabalarla birlikte yapılan büyük kahvaltının (osechi ryori) ardından aileler mabetleri ve tapınakları ziyaret ederler ve yeni yıla özel indirimlerden faydalanıp alıveriş yaparlar. Tüm bu geleneklerin kendine özgü gizli bir anlamı, amacı ve uygulanış biçimi vardır ve bazen bunlar karmaşık bir şekilde gerçekleştirilir.
7- Osechi Ryori [おせち料理]
Osechi Ryori, yeni yılın hemen başında yenilen geleneksel Japon yemeklerinden oluşur. Masa ortasına yerleştirilmiş 3 veya 4 bölmeden oluşan güzel bento kutuları (jubako) içinde servis edilir ve masa etrafında toplanmış eş, dost ve aile üyeleriyle paylaşılır. Osechi geleneği Heian Dönemi’nde (794-1185) başlamıştır ve o dönemden beri Osechi’de yer alan her yemek yeni yıla dair bir dileği temsil etmektedir. Mesela renkon (lotus kökü) engelsiz mutlu ve iyi bir geleceği temsil eder, zira lotus kökündeki boşluklar sayesinde karşı tarafı engelsiz ve rahat bir biçimde görebilirsiniz.
8- Iwai-bashi [祝箸]
Osechi ryori yerken iwai-bashi denilen özel bir yemek çubuğu kullanmanız gerekir. Genelde yemek çubuklarının bir ucu yemeğin daha rahat kavranabilmesi için sivri ve inceyken diğer tarafı küt ve kalındır. Iwai-bashi çubuklarında küt kısım bulunmaz, bu çubukların her iki tarafı da sivridir. Bunun sebebi çubukların bir tarafı sizin tarafınızdan kullanılırken diğer tarafının bir Tanrının kullanımına sunuluyor olmasıdır.
Osechi Ryori öncelikle tanrılara sunulur, onların izni alındıktan sonra siz tüketirsiniz, böylelikle sizi bekleyen bereketli bir yılla kutsanmış olursunuz. Iwai-bashi çubuklarının her iki tarafının da kullanırım ben derseniz tanrılara karşı saygısız davranmış olursunuz ve bu davranış hoş karşılanmaz.
9- Otoso [お屠蘇]
Otoso bazen yeni yıl içkisi (sake) olarak çevrilir fakat yazılışında kullanılan kanji daha farklı ve karanlık anlamlar içermektedir. Kelimenin sonundaki kanjinin [蘇 ] köylülere musallat olan bir șeytanın adı olduğuna inanılır. Ortadaki kanji ise ‘öldürmek, katletmek’ anlamlarına gelir. Şimdi otoso içmekteki amacın etraftaki kötü ruhları kovmak ve hastalıksız uzun bir ömür dilemek olduğunu tahmin edebilirsiniz.
Otoso geleneği aslında Japonya’ya Çin’in Tang Hanedanlığı’ndan geçmiştir. Bu içecek Çin’de tıbbi amaçlar için kullanılıyordu, Japonya’da Heian soyluları arasında yeni yıl ritüelinin bir parçası olarak kullanıldı. Edo döneminden sonra da halk arasında yaygınlaştı.
Otoso içerken aileler üç özel bardak kullanır. İçecek sırayla tüketilir. Ailenin en genç üyesiyle sıra başlar en yaşlı üyesiyle sona erer, buradaki amaç en yaşlı kişinin gençlik nimetlerinden faydalanabilmesidir.
10- Otoshidama [お年玉]
Otoshidama her yeni yıl Japon çocukların dört gözle beklediği bir gelenektir. Çocuklara aileleri ve yakın akrabaları tarafından içerisinde para bulunan minik zarflar verilir. Bir zarftaki para miktarı ortalama 5.000 yendir fakat çocuklar büyüdükçe para miktarı da artar.
Bu gelenek, kagami-mochi olarak adlandırılan pirinç keklerinin Yeni Yıl tanrısı Toshigami-sama’ya sunulmasından ortaya çıkmıştır. Eskiden toshidama olarak bilinen, aileleri tarafından çocuklara verilen pirinç kekler yerini zamanla küçük oyuncaklara ve paraya bırakmıştır.
11- Hatsumode [初詣]
Hatsumode, Ocak ayının ilk bir kaç günü gerçekleştirilen, ailelerin hep birlikte şanslı bir yıl için dileklerde bulundukları tapınak veya mabet ziyaretleridir. Bazı popüler tapınak ve mabetler yemek tezgahlarının kurulduğu, omikoju ( bir kutu içinden fal çekme etkinliği) ve şans tılsımları satışı yapılan çeşitli etkinlikler düzenlerler.
12- Nengajo [年賀状]
Nengajo, Japonların tanıdıklarına ve arkadaşlarına yılın son günlerinde gönderdiği, özel bir tasarıma sahip olan bir kutlama kartıdır. Bu gelenek biraz Batı ülkelerindeki Noel kartı gönderme geleneğine benzer. Postanenin özenli hizmeti sayesinde bu kartlar 1 ocak günü alıcılarına ulaştırılmış olur.
Nengajo genelde Akemashite Omedeto Gozaimasu (mutlu yıllar) cümlesiyle başlar ve bu cümleyi Kotoshi mo Yoroshiku Onegaishimasu (bu yıl için vereceğin destek için şimdiden teşekkürler) cümlesi takip eder. Ayrıca insanlar bu kartlara son zamanlarda neler yaptıklarını, yeni yılla ilgili planlarını bazen aile fotoğraflarını ekleyerek bazen de yeni yılın Çin astrolojisindeki simgesini çizerek yazarlar.
Fakat arkadaşlar tarafından kutlanmak Nengajo geleneğinin tek amacı değildir. Tüm nengajo kartlarının arkasında loto numaraları bulunur, şanslı numaralar seyahat biletleri veya elektronik eşyalar gibi pahalı eşyaları içerebilen çeşitli hediyeler kazanabilir.
Fakat içerisinde bulunduğumuz dijital çağda gençler bu geleneği eski moda olarak görmektedir. Bu sebeple gençler arasında modern bir nengajo uygulaması yaygınlaşmaktadır: e-mail yoluyla nenganjo gönderimi.
13- Fukubukuro [福袋]
Doğrudan çevirisinin ”şanslı çanta” anlamına geldiği bu Japon geleneğinde mağazalar ve dükkanlar bir önceki yıldan kalan ürünleri çantalara rastgele yerleştirir ve bu çantaları hatırı sayılır miktarda indirimle satışa çıkarır. Bu geleneğin bir Japon atasözünden ortaya çıktığı söylenir: Nokorimono ni wa fuku ga aru. (Artakalanda talih vardır.)
News
